İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Nedir?

İmar planı hazırlanacak alanlarda, jeoteknik değerlendirmeler yapılarak inceleme sahasını etkileyebilecek jeolojik tehlikeler belirlenir. Bu doğrultuda, yerleşime uygunluk analizleri gerçekleştirilir ve gerekli önlemler tespit edilir.

Bu çalışmalar kapsamında; arazi incelemeleri, sondaj faaliyetleri, sismik kırılma ve mikrotremör ölçümleri ile laboratuvar verileri değerlendirilerek “İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu” hazırlanır.

Söz konusu rapor, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü) tarafından yayımlanan 28.09.2011 tarihli ve 102732 sayılı genelge ile Mülga Bayındırlık ve İskân Bakanlığı’nın (Afet İşleri Genel Müdürlüğü) 19.08.2008 tarihli ve 10337 sayılı genelgesi doğrultusunda, Format-3 esaslarına uygun olarak hazırlanır.

Raporun onay sürecine ilişkin tüm işlemler, fiziksel evrak ortamının yanı sıra YERBİS (Yerbilimsel Etüt Bilgi Sistemi) üzerinden eş zamanlı olarak yürütülmektedir. Tüm veri girişleri, haritalar ve iş süreçleri CBS tabanlı bu sistem aracılığıyla yönetilir. Hazırlanan etüt raporlarına ait sayısal veriler ortak bir portalda saklanarak ilgili kurum ve kuruluşlarla paylaşılmaktadır.

Zemin Etüdü

Zemin etüdü, bir sahanın herhangi bir yapı için uygunluğunu belirlemek ve güvenli, ekonomik bir şekilde projelendirmek için gereklidir. Yapı yapılacak bir sahada, söz konusu zemin kesitinde yer alan tabakaların kalınlıklarını, türlerini ve mühendislik parametrelerini belirlemek amacıyla gerçekleştirilen arazi ve laboratuvar çalışmalarının tümüne “Geoteknik inceleme” ya da “Zemin etüdü” adı verilir.

Zemin etüt çalışmaları, arazi ve laboratuvar olmak üzere iki ana kısımdan oluşur. Arazi çalışmaları, sahada yapılan sondaj ve jeofizik çalışmaları kapsarken, laboratuvar çalışmaları ise alınan numuneler üzerinde gerçekleştirilen zemin tanımlama deneylerinden oluşur.

İnceleme alanındaki birimlerin fiziksel ve mekanik özelliklerini belirlemek, yanal ve düşey yöndeki litolojik değişimleri ortaya koymak amacıyla jeoteknik amaçlı sığ sondaj kuyuları açılır. Zemin dinamik özelliklerinin araştırılması ve jeoteknik yapı ile korelasyonunun belirlenmesi amacıyla ise jeofizik yöntemler kullanılır.

Zemin Etüdü Çalışmaları:

• Yapının inşa edileceği zeminin yüzeyden derinlere doğru hangi tabakalardan oluştuğunun belirlenmesi,
• Belirli aralıklarla alınan zemin numuneleriyle zemin özelliklerinin belirlenmesi,
• Yeraltı suyu seviyesinin derinliğinin tespiti,
• Deprem sırasında zeminde sıvılaşma, oturma ve taşıma gücü kaybı gibi problemlerin olup olmayacağının değerlendirilmesi,
• Bu problemlerin önlenmesi amacıyla yapı inşa edilmeden önce zemin iyileştirme çalışmalarının yapılması,
• Zemin taşıma gücünün ve temel ön tasarımının belirlenmesi,
• Sismik kayma dalgası ve sıkışma dalgası ölçümleri,
• Zemin ivme spektrum katsayılarının belirlenmesi,
• Zemin hakim periyodunun hesaplanması,
• Olası bir depremde inşaat sahasında oluşabilecek deprem ivmesinin belirlenmesi,
• Zemin emniyet gerilmesi hesaplamaları,
• Yeraltı suyu seviyesinin tespiti,
• Dinamik elastik parametrelerin değerlendirilmesi,
• Yerel zemin sınıflamasının yapılması.

Yer Altı Suyu Araştırmaları

Yer altı suyu tespit çalışmalarında, öncelikle sondaj yapılacak alanın jeolojik ve hidrojeolojik özellikleri detaylı olarak analiz edilmelidir. Bu süreçte, sahada rezistivite etüdü yaparak akifer niteliği taşıyan tabakalar, su alınabilecek çatlaklar ve kırıklar ile bunların derinlikleri belirlenir. Yapılan incelemeler sonucunda, sondajın konumu ve derinliği net bir şekilde tespit edilir.

Sondaj Kuyusunun Açılması

Su araştırma sürecinin ardından, belirlenen lokasyon ve derinlik doğrultusunda sondaj çalışmaları gerçekleştirilir. Kullanılacak sondaj yöntemi, yapılan etüd sonuçlarına bağlı olarak seçilmektedir.

Sondaj işlemi, kaya zeminlerde hava sirkülasyonu, killi ve kumlu zeminlerde ise çamur sirkülasyonu yöntemiyle uygulanmaktadır. Sahadaki koşullara bağlı olarak her iki yöntemi birlikte kullanmak gerekebilir. Delme işlemi tamamlandıktan sonra, kuyunun stabilitesi sağlanarak uygun çapta filtreli ve düz borular yerleştirilir. Daha sonra kuyu çakıllanır, hava ile temizlenerek kuyunun inkişafı yapılır. Son olarak, kuyunun özelliklerine uygun bir pompa yerleştirilerek sistem kullanıma hazır hale getirilir.

Jeofizik Rezistivite (Özdirenç) Etüdü

Yer altı suyu araştırmalarında en sık kullanılan yöntemlerden biri jeofizik rezistivite ölçümleridir. Bu yöntemde, akım elektrotları aracılığıyla zemine elektrik akımı verilir ve potansiyel elektrotları arasında oluşan potansiyel fark ölçülerek analiz yapılır. Akım elektrotlarının aralığı genişletildikçe, farklı yer altı tabakalarının özdirenç değerleri ölçülerek zemin hakkında detaylı veriler elde edilir. Elektrotların dizilim şekline göre geometrik çarpan değişir ve buna bağlı olarak ölçülen potansiyel fark da farklılık gösterir. Bu ölçümler sayesinde görünür özdirenç değerleri hesaplanarak her ölçüm noktasındaki yer altı kesiti belirlenir.

İnceleme sırasında genellikle Schlumberger elektrot düzeni kullanılarak Düşey Elektrik Sondaj (DES) ölçümleri alınır. Elde edilen görünür özdirenç değerleri bilgisayar ortamında değerlendirilerek arazinin jeolojik yapısı yorumlanır ve en uygun sondaj noktası ile derinliği belirlenir.